Rewitalizacja oznacza przywracanie do życia zaniedbanych, zdegradowanych obszarów miejskich, szczególnie tych, które same, bez pomocy z zewnątrz, nie są w stanie dźwignąć się z kryzysu. Jej celem jest usunięcie przyczyn degradacji i doprowadzenie do poprawy jakości życia lokalnej wspólnoty i rozwoju społeczno-gospodarczego danego obszaru. Rewitalizacja z natury rzeczy jest więc procesem długim, w którym wiodącą rolę odgrywają władze lokalne i musi obejmować działania w trzech głównych sferach:

• przestrzenno-technicznej (remonty, renowacja, modernizacja, konserwacja zabytkowych obiektów i przestrzeni publicznych, poprawa środowiska naturalnego),
• społecznej (zapobieganie przestępczości, marginalizacji, wykluczeniom społecznym),
• ekonomicznej (tworzenie nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności gospodarcze).

Podkreślenia wymaga fakt, że rewitalizacja jest pojęciem bardzo szerokim, które odnosi się do zdegradowanych obszarów miejskich, a nie tylko do poszczególnych obiektów. Jest to kompleksowy, skoordynowany, wieloletni, prowadzony na określonym obszarze proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych, inicjowany przez samorząd terytorialny (głównie lokalny) w celu wyprowadzenia tego obszaru ze stanu kryzysowego, poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju, w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania endogeniczne. W Europie Zachodniej problemem rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich zajęto się już w latach 70 ubiegłego stulecia. O rewitalizacji w Polsce zaczęto mówić w latach 90. Szczecin należy do nielicznych samorządów, które jako pierwsze w kraju podjęły temat.

Dokumentem, na podstawie którego prowadzone były działania rewitalizacyjne na terenie Gminy Miasto Szczecin w latach 2017 – 2023 był Lokalny Program Rewitalizacji (aktualizacja dokumentu przyjęta Uchwałą Nr XXXVII/1098/18 Rady Miasta Szczecin z dnia 30 stycznia 2018r. w sprawie zmiany Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Miasta Szczecin). Od 2024 roku miejsce LPR zajął Gminny Program Rewitalizacji (GPR).

Gminny Program Rewitalizacji Gminy Miasto Szczecin na lata 2024 – 2034, jest podstawowym dokumentem programowania działań rewitalizacyjnych na obszarze rewitalizacji wyznaczonym uchwałą Rady Miasta Szczecin z dnia 22 listopada 2022 r. W GPR zawarte są przedsięwzięcia rewitalizacyjne, za pomocą których Miasto ma pobudzać rozwój na obszarze rewitalizacji. Jednak nie tylko, angażować się w działania rewitalizacyjne może każdy podmiot (m.in. organizacje pozarządowe, podmioty gospodarcze, kościoły i związki wyznaniowe, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe), który działa na obszarze rewitalizacji.

W programie znajduje się 120 działań i inwestycji na kwotę blisko 3,3 mld PLN planowanych do realizacji na obszarze rewitalizacji, od małych obywatelskich inicjatyw po wielkie inwestycje z szansą, między innymi, na dofinansowanie z Funduszy Europejskich dla Pomorza Zachodniego 2021-2027. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne zostały zaproponowane nie tylko przez Urząd Miasta Szczecin, miejskie jednostki organizacyjne i spółki komunalne, ale także przez mieszkańców, organizacje pozarządowe, rady osiedli i przedsiębiorców.

Oprócz planowanych działań i inwestycji w programie można również znaleźć szczegółową diagnozę obszaru rewitalizacji, cele i kierunki działań, czy wizję obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji.

Obszarem rewitalizacji miasta, dla którego opracowywany jest program, zostały objęte osiedla: Centrum, Dąbie (starsza część), Drzetowo-Grabowo, Golęcino-Gocław (w tym budynek poprzemysłowy dawnej olejarni wraz z otaczającym terenem znajdujący się przy ul. Dębogórskiej), Międzyodrze-Wyspa Pucka (w części niezamieszkałej: Wyspa Grodzka, Łasztownia, Kępa Parnicka, część Wyspy Zielonej), Skolwin, Stołczyn, Śródmieście Północ, Turzyn, Zawadzkiego-Klonowica (w tym teren toru kolarskiego). Do obszaru rewitalizacji włączono również teren stawów Bliźniaki przy ulicy Wendeńskiej oraz zachodni brzeg Odry (od wieży węglowej, ulice: Koksowa, Zapadła, Nadodrzańska, Kolumba, Nabrzeże Wieleckie).

Aleja Wojska Polskiego

Jak to się zaczęło:

O tym, jak będzie wyglądała po przebudowie najdłuższa ulica w naszym mieście, zdecydowali sami mieszkańcy, którzy podczas licznych spotkań i konsultacji wskazali preferowany przez nich kierunek zmian.  Już w 2014 r. podczas konferencji „Atrakcyjny Szczecin – Aleja Wojska Polskiego” w ramach Westivalu Architektury odbyła się debata na temat oczekiwanej funkcji alei, podjęto próbę wstępnej diagnozy problemów oraz odpowiedzi na pytanie, jak odwrócić niekorzystne trendy, a także, w jaki sposób zmieniać zarówno aleję, jak i cały obszar szczecińskiego centrum.

W kolejnym etapie miasto opracowało analizy komunikacyjne odcinka alei od placu Zwycięstwa do placu Szarych Szeregów, które zostały przedstawione mieszkańcom i poddane konsultacjom społecznym. W pierwszym kroku przedstawionych zostało 12 koncepcji wstępnych, poprzedzonych badaniami komunikacyjnymi wraz z analizą skutków przyjęcia określonych rozwiązań dla ruch w całym analizowanym obszarze. W następstwie publicznych spotkań oraz analiz zawężono ilości koncepcji z 12 do 6, a następnie 4 – które zostały poddane procesowi badań socjologicznych i ankietyzacji.

Od koncepcji do projektu:

Mieszkańcy, których nie objęły badania mogli wyrazić swoje zdanie na każdym etapie przygotowań tj. podczas otwartych spotkań, konsultacji społecznych, warsztatów. Za nami m.in. konsultacje społeczne (projekt Moje Miasto –Moja Ulica – badanie oczekiwań mieszkańców wobec przestrzeni publicznej rejonów alei Wojska Polskiego, Skolwina i Starego Dąbia, warsztaty dla dzieci i seniorów, spotkania z ekspertami, ankiety dot. opinii mieszkańców nt. Wojska Polskiego), a także badania socjologiczne i uzupełniające je konsultacje z radami osiedli. Efektem tych spotkań i badań był wybór jednego z wariantów, który najbardziej odpowiadał potrzebom mieszkańców.

Projekt z uwagi na unikatowe rozwiązania otrzymał dotację w konkursie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju pn. „Modelowa Rewitalizacja Miast”. Program ten miał za zadanie opracowanie wzorców rewitalizacji, które będą dla innych samorządów inspiracją do podejmowania bardziej efektywnych działań w sferze rewitalizacji.

Wizja

W czerwcu 2017 r. miasto ogłosiło konkurs architektoniczny na opracowanie koncepcji zagospodarowania przestrzeni publicznych w obszarze alei Wojska Polskiego na odcinku pomiędzy placem Zwycięstwa i placem Szarych Szeregów wraz z terenami i ulicami sąsiadującym. Konkurs został rozstrzygnięty w listopadzie 2017 r. Zwycięską wizję przedstawiła Pracownia Projektowa ARCHAID Jacek Szewczyk. Przekazanie projektu nastąpiło w 2019 r.

Wykonanie:

Prace budowlane trwały 3 lata.  Przestrzeń dla pieszych, wyznaczone miejsca postojowe oraz dużo zieleni, tak zmieniła się aleja Wojska Polskiego w ramach realizacji projektu rewitalizacyjnego. Nowa aleja Wojska Polskiego to ogromna zmiana w śródmieściu Szczecina. Przebudowane zostały nawierzchnie jezdni i chodników – wykonana została nowa jezdnia z kostki, pieszym udostępnione zostały szerokie chodniki. Uporządkowane zostało parkowanie, które odbywa się teraz na wyznaczonych miejscach w środkowym pasie alei. To 173 miejsca postojowe dla samochodów osobowych. Znajdują się tam również miejsca do ładowania pojazdów z napędem elektrycznym oraz miejsca postojowe dla osób z niepełnosprawnościami. Wzdłuż alei wyznaczone zostały miejsca postojowe dla pojazdów z zaopatrzeniem. Wprowadzone zostało ograniczenie prędkości do 30 km na godzinę i sugerowane przejścia dla pieszych. Powstały przystanki autobusowe, przy których zainstalowane zostały tablice Systemu Informacji Pasażerskiej. Pracami objęta była również ulica Jagiellońska na odcinku od al. Piastów do alei Wojska Polskiego. Tu zmieniła się nawierzchnia jezdni oraz chodników, wyznaczone zostały miejsca postojowe dla samochodów oraz miejsca dla zaopatrzenia. Przebudowany został również fragment ulicy Śląskiej gdzie również wyznaczone zostały nowe miejsca postojowe. W ramach poprawy bezpieczeństwa i w odpowiedzi na liczne apele ze strony mieszkańców, zainstalowano słupki uniemożliwiające parkowanie na chodnikach – były one systematycznie zamawiane i montowane w nowo wyznaczanych miejscach.

Do budowy nowej infrastruktury drogowej wykorzystano materiał pochodzący z odzysku. To ponad 800 ton kostki kamiennej pochodzącej z rozbiórki starej nawierzchni. Przed jej ułożeniem, kostka przeszła obróbkę mechaniczną. Jej górna krawędź została ścięta, wyrównana i przeszła płomieniowanie. Kostkę wykorzystano w obrębie miejsc parkingowych, ronda Placu Zgody oraz nawierzchni placów. Jest to pierwsza miejska inwestycja, w której na tak dużą skalę zastosowano materiał kamienny odzyskany z rozbiórek. Ciekawostką jest ponadto wkomponowanie w nową jezdnię fragmentu starego torowiska tramwajowego, które zostało odkryte w czasie prac ziemnych i rozbiórek. W bezpośrednim sąsiedztwie wyeksponowanego torowiska ustawiono symboliczny słup przystankowy nawiązujący charakterem do istniejącej przed wojną infrastruktury tramwajowej. Przebudowana została również infrastruktura sieciowa, w tym sieci wodociągowe czy kanalizacja deszczowa.

Mała architektura w postaci ławek oraz ławkodonic zainstalowanych pod nowymi magnoliami pozwoli spacerowiczem znaleźć miejsce do odpoczynku. Na Placu Zgody w ramach rekreacyjnego placu zabaw zainstalowane zostały trampoliny, instalacje umożliwiające grę w głuchy telefon, ławki oraz huśtawki. Znajduje się tu również tablica upamiętniająca Jarosława Bondara, który pełnił funkcję Architekta Miasta Szczecin. Miejsca rekreacji uzupełnia nowa fontanna, która powstała w rejonie dawnej „ściany płaczu”. Wypływająca z długiego ramienia „ściana wody” jest nawiązaniem do potocznej nazwy tego miejsca. Fontanna wyposażona jest również w oświetlenie ledowe.

Nowa aleja Wojska Polskiego to także dużo zieleni znajdującej się w środkowym pasie oraz zieleńcach rozsianych wzdłuż chodników, oraz na Placu Zgody. Znajdziemy tu ponad 150 nowych drzew, m.in przepiękne i duże platany o wysokości ok. 10m, magnolie, brzozy, oraz blisko dwadzieścia tysięcy sztuk różnego rodzaju krzewów. Do zazielenienia alei wykorzystano sadzonki, które znacznie przekraczały pierwotnie zakładane parametry. W ramach prac powiększyła się powierzchnia biologicznie czynna, która zwłaszcza przy obfitych opadach deszczu pozwala wodzie wsiąkać do gruntu. W toku prac zainstalowane zostały dodatkowe zabezpieczenia zieleńców w postaci barierek, uniemożliwiając tym samym parkowanie i niszczenie roślin.

Niebawem w okolicy Ściany Płaczu powstanie również ogród społeczny w ramach projektu „Miejscy Ogrodnicy w Centrum”, który przewiduje wspólne działania włączające mieszkańców, w tym różne grupy społeczne i wiekowe do współdziałania na rzecz estetyzacji przestrzeni dzielnicy Centrum poprzez spotkania, zabawę, współpracę, wymianę doświadczeń, dzielenie się sadzonkami kwiatów, w tym utworzenie formy – kwietnego poletka – będącego punktem wyjścia do dalszych działań i spotkań.

Inwestycja objęta jest 6 letnim okresem gwarancji.

Za projekt odpowiada Pracownia Architektoniczna ARCHAID Jacek Szewczyk. Wykonawcą jest Firma Budowlano – Drogowa MTM SA. Koszt prac to ponad 50,6 mln zł brutto.

Inwestycja objęta dofinansowaniem ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Nowe standardy zagospodarowania ogródków gastronomicznych

Wraz z zakończeniem przebudowy alei Wojska Polskiego mieszkańcy i przedsiębiorcy zyskali nie tylko nowe ulice, chodniki i otoczenie z mnóstwem zieleni, ale również nowe, ujednolicone zasady zagospodarowania ogródków gastronomicznych. Wypracowane ustalenia dot. zagospodarowania poszczególnych miejsc muszą być zgodne z zasadami zagospodarowania i zabudowy przyjętymi w obowiązujących planach miejscowych i spełniać określone wymogi m.in. dopuszczone zostaną na zasadach szczegółowych ogródki gastronomiczne wyłącznie niebędące obiektami kubaturowymi, bez przegród oraz powierzchni przesłaniających elewacje frontowe budynków, ich lokalizacja nie będzie mogła powodować ograniczeń w dostępie i użytkowaniu publicznych mebli ulicznych i elementów infrastruktury.

Nowe warunki zagospodarowania ogródków gastronomicznych dotyczą: al. Wojska Polskiego (pomiędzy pl. Zwycięstwa i pl. Szarych Szeregów). Obszar alei Wojska Polskiego wraz z placami został podzielony na trzy zróżnicowane tereny A, B, C, na których obowiązują odmienne sposoby zagospodarowania ogródków gastronomicznych zależne od kompozycji nawierzchni i przekroju alei.

Plac Zwycięstwa

II etapem prac objęty został sąsiadujący z aleją plac Zwycięstwa. Zakres prac obejmuje przebudowę układu torowego na odcinku od Bramy Portowej do włączenia w ulicę Krzywoustego, w celu wykonania na tym odcinku wspólnych pasów tramwajowo – autobusowych. Przebudowane zostały perony przystankowe na wlocie północnym skrzyżowania Brama Portowa, powstał także nowy przystanek na placu Zwycięstwa przed skrzyżowaniem z al. Wojska Polskiego i Krzywoustego w kierunku placu Kościuszki. Przebudowie poddane zostały ponadto nawierzchnie jezdni i chodników. Wybudowane zostały również ścieżki rowerowe. Prace obejmowały również usunięcie kolizji z istniejącą infrastrukturą, przebudowę i budowę sygnalizacji świetlnych, przebudowę tramwajowej sieci trakcyjnej i systemu sterowania rozjazdu. Zmodernizowane zostało oświetlenie uliczne i wykonane elementy małej architektury. Plac zyskał również nową zieleń. Samych krzewów i bylin jest ok. 16 130 sztuk różnych gatunków: ostrokrzew karbowany, parocja perska, budleja karłowa, różanecznik drobnolistny, perowskia łabodolistna, rozchodnik okazały, juka karolińska, suchodrzew chiński, rogownica kutnerowa, przegorzan pospolity, proso rozłogowe, jeżówka purpurowa, różą okrywowa „street Dance’, trzmielina Fortune’s, ostnica cieniutka, szałwia omszona, i szałwia błyszcząca. Powierzchnia nasadzeń krzewów i bylin to ponad 2 200 m2. Pośród 30 nowych drzew można znaleźć m.in. Klony jaworowe oraz Graby pospolite.

Inwestycja w formule zaprojektuj i wybuduj, realizowana jest w powiązaniu z przebudową śródmiejskiego odcinka Alei Wojska Polskiego. Łączny koszt obu inwestycji to ponad 80 mln zł brutto, z czego blisko 40,8 mln zł brutto to koszt przebudowy Placu Zwycięstwa. Wykonawcą jest Firma Drogowo-Budowlana MTM SA.

Inwestycja objęta jest 6 letnim okresem gwarancji.